İŞÇİNİN SADAKAT BORCU VE HAKSIZ REKABET YASAĞI
İŞÇİNİN SADAKAT BORCU VE HAKSIZ REKABET YASAĞINA İLİŞKİN HÜKÜMLERİN YARGITAY İÇTİHATLARI ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ
İşçinin, iş akti devam ederken ve iş aktinin hitamında işverenin bilgi ve belgelerini izinsiz olarak kopyalaması, işverenin müşteri ve bağlantılarını kullanarak kendisine ya da üçüncü bir şahsa menfaat kazandırmak istemesi gibi davranışları temelde aynı amaç içinde olsa da eylemin ne zaman gerçekleştiğine göre bu davranışların hukuken davaya konu edilmesi şartları ve usulü birbirinden farklıdır.
***İş Akti Devam Ederken***
Sadakat Borcuna Aykırılık Halinde İşveren Tarafından İzlenecek Hukuki Yol
İş akti devam ederken işçinin rekabet sayılacak davranışları “doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlar olup” İş Kanunu’nun 25/II-e kapsamına girer.
İşveren iş akti devam ederken işçinin rekabet sayılacak davranışlarının söz konusu olması halinde iş aktini İş Kanunu’nun 25/II-e bendi uyarınca sona erdirecek, bu kapsamda işçiye kıdem ve ihbar tazminatı ödemeyecektir. İşveren aynı zamanda İş Kanunu’nun 26. Maddesi uyarınca işçiden tazminat talep edebilecektir. İşveren bu davasını İş Mahkemesi’nde açacağı dava ile talep edebilecektir.
Bu hususta İş Kanunu’muzun 25 ve 26. Maddeleri ile Borçlar Kanunu’muzun 396. maddesi ilgili maddelerdir.
- Özen ve sadakat borcu
MADDE 396- İşçi, yüklendiği işi özenle yapmak ve işverenin haklı menfaatinin korunmasında sadakatle davranmak zorundadır.
İşçi, işverene ait makineleri, araç ve gereçleri, teknik sistemleri, tesisleri ve taşıtları usulüne uygun olarak kullanmak ve bunlarla birlikte işin görülmesi için kendisine teslim edilmiş olan malzemeye özen göstermekle yükümlüdür.
İşçi, hizmet ilişkisi devam ettiği sürece, sadakat borcuna aykırı olarak bir ücret karşılığında üçüncü kişiye hizmette bulunamaz ve özellikle kendi işvereni ile rekabete girişemez.
İşçi, iş gördüğü sırada öğrendiği, özellikle üretim ve iş sırları gibi bilgileri, hizmet ilişkisinin devamı süresince kendi yararına kullanamaz veya başkalarına açıklayamaz. İşverenin haklı menfaatinin korunması için gerekli olduğu ölçüde işçi, hizmet ilişkisinin sona ermesinden sonra da sır saklamakla yükümlüdür.
***İş Aktinin Hitamında***
Haksız Rekabet Hükümleri Çerçevesinde İşveren Tarafından İzlenecek Hukuki Yol
- Diğer yandan iş akti sona erdikten sonra işçinin rekabet sayılacak davranışları hususunda, bu kapsamda yer alan davalara 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 4/1-c(6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 4/1-3 maddesi gereğince mutlak ticari dava niteliği taşıdığında duraksama bulunmadığından Ticaret Mahkemeleri davaya bakmakla görevli olacaktır.
- Rekabet yasağının uygulanabilmesi için yasada yazılı şekil şartı vardır. Şekil şartına aykırılık bir butlan sebebidir.
- Rekabet yasağı sözleşmesinin amacı, işçi tarafından işletmede elde edilen bilgilerin kullanılması sonucunda, işverenin rekabet piyasasındaki konumunu tehlikeye düşmekten korumaktır. Ancak, rekabet yasağı sözleşmesinin her zarar tehlikesini değil ancak “önemli” bir zarara uğrama ihtimalini bertaraf etmek üzere kullanılabilecektir. Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta, yasanın somut bir zararı ispatlama zorunluluğu aramamış olmasıdır. Önemli olan “hizmet akdinin sona erdiği tarihte işçinin elde ettiği bilgileri kullanarak, işverene önemli bir zarar vermesi ihtimali dahilinde görülebilip görülemeyeceğidir. İşçinin müşteri çevresine veya iş sırlarına nüfuz etmiş olması çoğu kez işverene önemli bir zarar vermesi ihtimalin de mevcudiyetini gösterir.
- Rekabet yasağının işçinin iktisadi geleceğini tehlikeye düşürmemesi için süre, yer ve işin türü bakımından duruma göre sınırlandırılması gerektiği ifade edilmiştir. Buna göre süre, yer ve işin türü bakımından sınırlandırılmış olmadıkça rekabet yasağı geçerli olmayacaktır.
- Rekabet yasağının ihlaline bağlı taraflarca kararlaştırılmış olan belli bir ödemeyi öngören yaptırım, niteliği itibariyle bir cezai şart hükmüdür. Böyle olunca Borçlar Kanunu’nun 161/son maddesi hükmü gereğince, fahiş olan cezai şartın hakim tarafından indirilmesi gerekir.
Bu hususta Borçlar Kanunu’muzun 444-447. maddeleri ilgili maddelerdir.
VII. Rekabet yasağı
- Koşulları
MADDE 444- Fiil ehliyetine sahip olan işçi, işverene karşı, sözleşmenin sona ermesinden sonra herhangi bir biçimde onunla rekabet etmekten, özellikle kendi hesabına rakip bir işletme açmaktan, başka bir rakip işletmede çalışmaktan veya bunların dışında, rakip işletmeyle başka türden bir menfaat ilişkisine girişmekten kaçınmayı yazılı olarak üstlenebilir.
Rekabet yasağı kaydı, ancak hizmet ilişkisi işçiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânı sağlıyorsa ve aynı zamanda bu bilgilerin kullanılması, işverenin önemli bir zararına sebep olacak nitelikteyse geçerlidir.
- Sınırlandırılması
MADDE 445- Rekabet yasağı, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye düşürecek biçimde yer, zaman ve işlerin türü bakımından uygun olmayan sınırlamalar içeremez ve süresi, özel durum ve koşullar dışında iki yılı aşamaz.
Hâkim, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilir.
- Aykırı davranışların sonuçları
MADDE 446- Rekabet yasağına aykırı davranan işçi, bunun sonucu olarak işverenin uğradığı bütün zararları gidermekle yükümlüdür.
Yasağa aykırı davranış bir ceza koşuluna bağlanmışsa ve sözleşmede aksine bir hüküm de yoksa, işçi öngörülen miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulabilir; ancak, işçi bu miktarı aşan zararı gidermek zorundadır.
İşveren, ceza koşulu ve doğabilecek ek zararlarının ödenmesi dışında, sözleşmede yazılı olarak açıkça saklı tutması koşuluyla, kendisinin ihlal veya tehdit edilen menfaatlerinin önemi ile işçinin davranışı haklı gösteriyorsa, yasağa aykırı davranışa son verilmesini de isteyebilir.
- Sona ermesi
MADDE 447- Rekabet yasağı, işverenin bu yasağın sürdürülmesinde gerçek bir yararının olmadığı belirlenmişse sona erer.
Sözleşme, haklı bir sebep olmaksızın işveren tarafından veya işverene yüklenebilen bir nedenle işçi tarafından feshedilirse, rekabet yasağı sona erer.